Weegschaal
Dergelijke afwegingen doen me denken aan een oude gietijzeren weegschaal, die vroeger bij ons in de keuken stond. Zo een met links een koperen bak en rechts een plateau voor gewichtjes. Gebruikerssporen alom, van jaren trouwe dienst in de drogisterij van mijn overgrootouders. Als kind speelde ik ermee. Allerlei voorwerpen verdwenen in de koperen bak. De uitdaging was om de weegschaal in balans te brengen.
Proportionaliteit
Afwegen is wat ik tegenwoordig in mijn werk als arts infectieziektebestrijding ook dagelijks doe. Want ons doel is om de verspreiding van infecties tegen te gaan, maar níet ten koste van alles. Bij élke maatregel die we inzetten, vragen we ons af: wegen de voordelen op tegen de nadelen? Enerzijds – in de koperen bak – het effect van je maatregel: minder verspreiding en dus minder ziekte en sterfte. Dat effect is bijvoorbeeld groter naarmate een ziekte ernstiger is of als het om een risicogroep gaat. Anderzijds – op het ijzeren plateau – de nadelige gevolgen van je maatregel. Die verschillen per maatregel én per situatie. Zo weegt twee weken quarantaine zwaarder voor een zelfstandig ondernemer dan voor iemand in loondienst. Twee weken afzondering is ook zwaarder voor een suïcidaal iemand dan voor iemand die dat niet is. Is de weegschaal in balans, dan is de maatregel proportioneel. Als arts infectieziektebestrijding zijn we als het ware de waagmeester, voor iedere situatie opnieuw.
Extra gewicht
En toen was daar de corona-crisis en was iederéén ineens waagmeester, niet alleen privé maar ook professioneel. Van politicus tot zorgprofessional en van bestuurder tot leraar. En óók nog eens onder tijdsdruk én met veel onzekerheid over de zwaarte van de gewichten op de schaal. Daarbij zorgde de publieke opinie nogal eens voor éxtra gewicht. Angst en het gevoel van dreiging zorgden voor extra gewicht in de koperen bak. Nadelige gevolgen werden pas te laat op het plateau meegewogen. Afwegingen werden bovendien lang niet altijd per situatie gemaakt. Met als gevolg dat proportionaliteit nogal eens ontbrak, soms met grote gevolgen. Denk aan het sluiten van de scholen en de totale bezoekersstop in verpleeghuizen.
Dat de gewichten op de weegschaal achteraf anders bleken dan gedacht, is niemand kwalijk te nemen. Afwegingen ten tijde van zo’n ongekende crisis brengen nou eenmaal onzekerheden met zich mee. Wat we wél kunnen leren van de afgelopen maanden, is dat afwegen maatwerk is. Maatwerk dat veel vergt van ons aller waagmeesterschap. Voorlopig zijn we dáár nog niet vanaf, ben ik bang.
